MỞ ĐẦU
Hội nhập kinh tế quốc tế đã tạo ra sức hút vốn đầu tư toàn cầu vào Việt Nam đồng thời cũng thu hút nhiều lao động nước ngoài đến sinh sống và làm việc. Môi trường làm việc đã thay đổi, dù làm việc ở đâu thì người lao động cũng phải có những hiểu biết về văn hóa, tập quán, phong cách làm việc… của những người đến từ nhiều nền văn hóa khác nhau. Hơn nữa, sự phát triển bùng nổ của các phương tiện truyền thông và công nghệ thông tin đã giúp cho mọi người trên thế giới không còn nhiều trở ngại khi tiếp xúc hay có hoạt động liên quan tới văn hóa và con người nước ngoài. Do đó, khi sống và làm việc trong kỷ nguyên mới thì tất yếu phải hiểu biết và vận dụng nhiều kiến thức, kỹ năng liên quan đến môi trường quốc tế, văn hóa và con người nước ngoài. Dưới giác độ chia sẻ văn hóa sống khác nhau, việc đó có thể khá dễ dàng với người này nhưng lại khó khăn với người kia khi phải làm việc với những người lao động có văn hóa khác. Điều đó cho thấy nhiều chiều văn hóa được nghiên cứu đưa ra như tính phổ quát hay cụ thể, nam tính hay nữ tính, tính tập thể hay cá nhân, tính né tránh hay khoảng cách quyền lực,… đã trở thành những vấn đề cốt lõi mà chỉ khi làm việc và va chạm lợi ích trong kinh doanh thì vấn đề mới nảy sinh và cần quản trị. Văn hóa sống lúc này không đơn thuần là việc chấp nhận chung sống và chia sẻ, mà là vấn đề của văn hóa tổ chức và quản trị đa văn hóa. Xuất phát từ những khuynh hướng trọng văn hóa xuất thân có thiên hướng “vị chủng” và “đa chủng”, khuynh hướng trọng môi trường đa văn hóa có thiên hướng “đa khu vực” và “toàn cầu” đã tạo nên đặc thù của quản trị đa văn hóa. Nhiều nền văn hóa giàu truyền thống cũng có những sự giao thoa văn hóa nhất định nên việc tương đồng và hấp thụ văn hóa là nguồn gốc cho những giao thoa đó. Vì vậy, không có văn hóa nào hơn văn hóa nào cả, mà sự đa dạng văn hóa mới là vấn đề chính cần quản trị trong kinh doanh trên phạm vi toàn cầu – đó chính là Quản trị quốc tế: Quản trị đa văn hóa và hành vi.
Quản trị quốc tế sẽ tập trung vào chiến lược, hành vi và quản trị đa văn hóa. Đây đã thành chủ đề rất phổ biến của hầu hết các giáo trình đào tạo trên thế giới ngày nay. Cuốn sách điển hình được tham chiếu và diễn giải là Quản trị quốc tế: Quản trị đa văn hóa và hành vi, xuất bản lần thứ 7 của Fred Luthans, Jonathan P. Doh. Các giáo sư của các trường đại học Nebraska và Villanova Hoa Kỳ đã có những trải nghiệm và kiến thức chuyên môn sâu về quản trị đa văn hóa và đã vinh dự nhận những giải thưởng lớn về học thuật liên quan tới quản trị quốc tế. Nhiều nội dung về toàn cầu hóa, gia công quốc tế, mua ngoài, vốn con người và quản trị… đã được đề cập chi tiết.
Trên cơ sở đó, Giáo trình Quản trị quốc tế: Quản trị đa văn hóa và hành vi đã chuyển thể tối đa các nội dung quan trọng và cập nhật về môi trường quốc tế, toàn cầu hóa và các nền văn hóa khác nhau, cách thức quản trị đa văn hóa, giao tiếp và động lực làm việc khác nhau trong mỗi nền văn hóa, văn hóa tổ chức đa dạng và cách thức lựa chọn, tuyển dụng nhân lực quốc tế và lãnh đạo trong môi trường đa văn hóa. Nội dung giáo trình được thiết kế thành 8 chương với sự đóng góp của các tác giả biên soạn như sau:
Chương 1: Tổng quan về quản trị quốc tế: quản trị đa văn hóa và hành vi – PGS.TS. Tạ Văn Lợi;
Chương 2: Các chiều văn hóa – TS. Nguyễn Thu Ngà;
Chương 3: Quản trị đa văn hóa – PGS.TS. Đỗ Anh Đức;
Chương 4: Văn hóa tổ chức và sự đa dạng văn hóa tổ chức –
TS. Nguyễn Thu Ngà;
Chương 5: Giao tiếp và đàm phán trong môi trường đa văn hóa – PGS.TS. Bùi Huy Nhượng;
Chương 6: Các thuyết tạo động lực – PGS.TS. Tạ Văn Lợi;
Chương 7: Lãnh đạo trong môi trường đa văn hóa – TS. Trần Thị Phương Mai;
Chương 8: Việc tuyển chọn nguồn nhân lực và phát triển đa văn hóa – PGS.TS. Tạ Văn Lợi.
Đối tượng của học phần Quản trị quốc tế: Quản trị đa văn hóa và hành vi (gọi tắt là Quản trị quốc tế) tất yếu bàn đến các vấn đề liên quan tới quốc tế từ văn hóa, kinh tế, chính trị và những vấn đề toàn cầu hóa. Hơn nữa, việc quản trị là kỹ năng tổng hợp của nhiều loại, từ tâm lý, hành vi tới kỳ vọng dài hạn của con người hoặc một tổ chức. Những vấn đề lớn hơn như chiến lược của công ty hay những vấn đề văn hóa tổ chức cũng được bàn tới như là một hệ thống các vấn đề quản trị quốc tế. Do đó, đối tượng nghiên cứu của học phần Quản trị quốc tế được hiểu là toàn bộ những việc ra quyết định cũng như tổ chức hiệu quả các nguồn lực con người và các nguồn lực khác có liên quan tới quốc tế nhằm đạt được mục tiêu đã xác định. Các nguồn lực con người và các nguồn lực khác liên quan tới quốc tế bao gồm các vấn đề toàn cầu hóa, chiến lược, đa văn hóa và hành vi dưới giác độ vĩ mô và vi mô. Vĩ mô bao gồm các vấn đề toàn cầu hóa, vấn đề chiến lược phát triển của các quốc gia, các chủ thể tham gia và các nhân tố thúc đẩy toàn cầu hóa. Các vấn đề vi mô là các chiến lược kinh doanh của các công ty, các vấn đề về văn hóa tổ chức, đa văn hóa và hành vi của con người, động cơ làm việc và cách thức giao tiếp, đàm phán… của mỗi nền văn hóa, mỗi cá nhân.
Học phần Quản trị quốc tế: Quản trị đa văn hóa và hành vi sẽ có phạm vi nghiên cứu rộng, không chỉ là vấn đề quản trị kinh doanh thông thường, mà còn là những vấn đề quốc tế. Những vấn đề quốc tế như toàn cầu hóa, môi trường quốc tế, những xu thế vận động của các nước và những chi phối của các tổ chức quốc tế. Quản trị kinh doanh trong quản trị quốc tế bàn nhiều đến chiến lược của các công ty, quản trị đa văn hóa và hành vi.
Như vậy, học phần không chỉ nghiên cứu ở phạm vi vĩ mô mà còn nghiên cứu cả về phạm vi vi mô. Tuy nhiên, ở góc độ vĩ mô thì chỉ tập trung nghiên cứu về xu thế toàn cầu hóa và chiến lược phát triển của các quốc gia ảnh hưởng tới quản trị quốc tế. Những vấn đề đó chi phối chiến lược của các công ty và hành vi của con người. Do đó, ở góc độ vi mô thì cũng chỉ tập trung vào nghiên cứu vấn đề văn hóa, chiến lược và hành vi mà không nghiên cứu các nội dung quản trị tài chính, marketing hay nguyên vật liệu. Học phần Quản trị quốc tế vì thế có phạm vi chuyên môn sâu của chuyên ngành Quản trị kinh doanh quốc tế, phạm vi nghiên cứu của nó khu trú vào những vấn đề chuyên môn của kinh doanh quốc tế cả về vĩ mô và vi mô, nhưng không nghiên cứu quá nhiều nội dung của Quản trị kinh doanh quốc tế.
Cụ thể, nội dung học phần quản trị chuỗi cung ứng toàn cầu theo từng chương như sau:
Nội dung phần toàn cầu hóa trình bày chung về tổng quan quản trị quốc tế, các vấn đề liên quan và toàn cầu hóa. Những vấn đề về quản trị quốc tế trong đa văn hóa được giới thiệu rõ hơn về những khía cạnh nghiên cứu của học phần, trong đó nhấn mạnh vai trò tham gia của các công ty đa quốc gia với quản trị quốc tế. Những công ty đa quốc gia luôn phải đối mặt với những vấn đề quốc tế, từ môi trường kinh doanh tới vấn đề quản trị, trong đó vấn đề con người đóng vai trò quan trọng nhất. Trọng tâm là những vấn đề toàn cầu hóa trong quản trị quốc tế, bao gồm những vấn đề về tác động của toàn cầu hóa, dự đoán gia tăng quản trị quốc tế trong các nền kinh tế, chiến lược cạnh tranh các quốc gia và vấn đề đạo đức, trách nhiệm xã hội trong quản trị quốc tế.
Nội dung chính của phần đa văn hóa và hành vi của từng chương
như sau:
Chương các chiều văn hóa giới thiệu về đa dạng văn hóa và sự khác biệt giá trị văn hóa. Đặc biệt chương này mô tả sâu và chi tiết các chiều văn hóa của Hofstede, của Trompenaars và của dự án Globe. Nghiên cứu ban đầu của Hofstede đã chia các chiều văn hóa thành các cặp văn hóa cá nhân với văn hóa tập thể, nam tính và nữ tính, khoảng cách và quyền lực, sự né tránh không chắc chắn… còn Trompenaars lại nghiên cứu tính phổ quát và đặc thù, trung tính hay cảm xúc, cụ thể hay lòng vòng, tự tin hay đổ lỗi. Dự án nghiên cứu Globe tích hợp các chiều văn hóa và quản trị phát triển thêm chủ nghĩa tập thể I và chủ nghĩa tập thể II, bình đẳng, sự quyết đoán, tính định hướng. Mỗi nghiên cứu và góc nhìn cho thấy rõ việc đa dạng văn hóa là tất yếu và cần phải được tôn trọng, không có văn hóa nào hơn văn hóa nào kém, mà đó là sự đa dạng văn hóa, từ đó đưa ra các quan điểm quản trị quốc tế theo hướng đa văn hóa và hành vi. Công ty Lenovo đến nay không còn là công ty đơn thuần theo văn hóa Trung Quốc mà là công ty đa quốc gia với văn hóa quản trị là đa văn hóa, nhiều nhân viên đến từ các nền văn hóa khác nhau và công ty hoạt động kinh doanh ở nhiều quốc gia. Văn hóa Trung Quốc có những chiều văn hóa khác với văn hóa Mỹ và văn hóa phương Tây, còn văn hóa Mỹ lại có những chiều văn hóa khác biệt khi xét theo các bộ tiêu chí phân loại của Hofstede, Trompenaars hay dự án Globe.
Chương quản trị đa văn hóa vì thế đi sâu vào cách tiếp cận từ chiến lược quản trị đa văn hóa tới những cách quản trị đa văn hóa, mối quan hệ giữa chiến lược với quản trị các văn hóa khác nhau. Những khuynh hướng quản trị từ chủ nghĩa vị chủng, đa chủng, đa khu vực hay toàn cầu đều được giới thiệu chi tiết. Sự khác biệt giữa các nền văn hóa, chủ nghĩa địa phương, sự đơn giản hóa trong quản trị và giao thoa văn hóa được mô tả cho từng nền văn hóa đặc trưng như Trung Quốc, Nga, Pháp, Mỹ, Nhật, Brazil…
Chương văn hóa tổ chức và sự đa dạng văn hóa tổ chức đi sâu nghiên cứu về khía cạnh tổ chức trong môi trường đa văn hóa; giới thiệu bốn loại văn hóa tổ chức phổ biến và nêu đặc điểm của mỗi loại; cách quản trị đa văn hóa đa dạng của các công ty đa quốc gia khi hiểu rõ bản chất và mức độ của đa văn hóa; đưa ra các chỉ dẫn và nguyên tắc sử dụng để xây dựng, tổ chức quản trị đa văn hóa hiệu quả.
Chương giao tiếp và đàm phán trong môi trường đa văn hóa giới thiệu cụ thể về giao tiếp thuận chiều, giao tiếp nghịch chiều, phong cách giao tiếp trực tiếp, gián tiếp, cách nói năng, phát ngôn, các loại phong cách từ thực dụng tới tình cảm, bối cảnh hay tự tin cá nhân; giới thiệu những rào cản trong giao tiếp từ ngôn ngữ tới hành vi; giới thiệu các loại đàm phán trong quản trị đa văn hóa gồm cách thức đàm phán, quá trình đàm phán, chiến thuật đàm phán và các hành vi trong đàm phán.
Chương động lực làm việc trong các nền văn hóa giới thiệu rõ bản chất của động lực làm việc và các thuyết tạo động lực làm việc, vận dụng thuyết tạo động lực trong môi trường đa văn hóa, đặc biệt chú trọng đến những khác biệt đãi ngộ trong các nền văn hóa khác nhau.
Chương lãnh đạo trong môi trường đa văn hóa tập trung vào nền tảng của lãnh đạo, từ khái niệm tới bản chất của lãnh đạo, phân biệt sự khác biệt giữa lãnh đạo và quản lý, các thuyết lãnh đạo, phong cách và hành vi lãnh đạo, đồng thời giới thiệu rõ về các phẩm chất cần thiết của nhà lãnh đạo.
Chương lựa chọn nhân sự và tuyển chọn nguồn nhân lực đa văn hóa tập trung giới thiệu tầm quan trọng của nguồn nhân lực quốc tế trong môi trường đa văn hóa, các nguồn lực có thể tiếp cận và tuyển dụng, cách xây dựng tiêu chuẩn và lựa chọn nhân lực quốc tế, quy trình và thủ tục cũng như những đặc thù quản trị nhân sự quốc tế về biệt phái và hồi hương của các nhân lực được luân chuyển trên toàn cầu.
Như vậy, nội dung của giáo trình trong 8 chương được trình bày ngắn gọn, súc tích, tập trung vào những vấn đề cốt lõi của quản trị quốc tế, đảm bảo thời lượng giảng dạy theo giờ tín chỉ trong chương trình đào tạo.
Quản trị quốc tế là học phần chuyên ngành nên có mối quan hệ chặt chẽ với học phần Kinh doanh quốc tế. Kinh doanh quốc tế là học phần cơ sở ngành, trang bị kiến thức nền tảng và tạo cơ sở để học phần Quản trị quốc tế đi vào những vấn đề quản trị chuyên sâu về chiến lược, nhân sự và hành vi trong môi trường đa văn hóa. Do đó, mối quan hệ với học phần Kinh doanh quốc tế là mối quan hệ bổ trợ và làm rõ những vấn đề quản trị đặc thù về chiến lược, đa văn hóa và hành vi cho Quản trị quốc tế.
Quản trị quốc tế cũng có mối quan hệ cơ bản với các học phần cơ sở như Chủ nghĩa Mác-Lê-nin, Tư tưởng Hồ Chí Minh… vì các học phần này tạo nền tảng tư duy, tư tưởng và suy nghĩ khi nghiên cứu các học phần khoa học xã hội, trong đó có học phần Quản trị quốc tế. Khi có những kiến thức nền tảng đó thì sẽ có những phân tích và đánh giá đúng quan điểm, đúng quy luật khách quan và biện chứng.
Quản trị quốc tế với các học phần khối ngành có mối quan hệ bổ trợ kiến thức. Quản trị và quản lý khối ngành làm nền tảng cho các nội dung Quản trị quốc tế. Một trong những kiến thức, kỹ năng quản trị quan trọng được vận dụng là quản trị nhân lực trong môi trường kinh tế quốc tế với sự đa dạng về văn hóa và khác biệt về hành vi. Những kiến thức nền tảng về quản trị được vận dụng đa dạng trong quản trị quốc tế, nhằm đáp ứng sự thay đổi nhanh của môi trường quốc tế nhưng vẫn đảm bảo các nguyên tắc của khoa học quản trị và quản lý.
Học phần Quản trị quốc tế cũng có mối quan hệ tương hỗ với các học phần Chiến lược kinh doanh quốc tế, Quản trị chuỗi cung ứng quốc tế, Marketing quốc tế… vì cùng là các học phần bổ trợ cho môn Kinh doanh quốc tế. Quản trị quốc tế khác biệt ở chỗ là học phần tích hợp khi kết hợp phân tích cả vấn đề vĩ mô và vi mô, tích hợp giữa các khoa học về văn hóa, quản trị nhân lực và quản trị chiến lược. Điều đó cho thấy các vấn đề đó được bàn luận ở mức chuyên sâu dưới giác độ tích hợp các học phần theo đúng xu hướng mới ngày nay.
Học phần Quản trị quốc tế cũng có mối quan hệ mật thiết với các học phần nghiệp vụ như học phần Nghiệp vụ ngoại thương, Quản trị doanh nghiệp FDI, Kỹ năng chuyên ngành bằng tiếng Anh… Trên cơ sở học phần Quản trị quốc tế, những học phần nghiệp vụ sẽ luận giải rõ hơn các nghiệp vụ cần phải thực hiện không chỉ ở tầm quốc gia mà trên phạm vi quốc tế. Thậm chí, những nghiệp vụ đó được nâng lên tầm nghệ thuật ứng xử khi nghiên cứu đa văn hóa và hành vi. Hơn nữa, các học phần nghiệp vụ cũng bổ trợ cho học phần Quản trị quốc tế về những tình huống và sự kiện cần luận giải sự tương tác giữa chúng, đặc biệt là những hành xử của các quốc gia. Đôi khi, mối quan hệ đó rất phức tạp và được ẩn giấu dưới danh xưng “bí mật quốc gia, bí mật kinh doanh” nhằm luận giải cho các hành vi của những nhà lãnh đạo cấp cao. Do đó, học phần Quản trị quốc tế và các học phần nghiệp vụ luôn có mối quan hệ mật thiết với nhau, tạo thành sự thống nhất giữa nội dung và hình thức của những vấn đề kinh doanh quốc tế.
Thay mặt cho tập thể các tác giả tham gia biên soạn, tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Đảng ủy, Hội đồng khoa học Viện Thương mại và Kinh tế Quốc tế, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân, Phòng Quản lý đào tạo, Phòng Khoa học và các đơn vị liên quan đã tạo điều kiện giúp đỡ chúng tôi hoàn thành giáo trình này.
Mặc dù tập thể tác giả đã rất cố gắng, nhưng trong khuôn khổ thời gian hạn hẹp và sự hạn chế về tư liệu cũng như trình độ nên giáo trình không tránh được việc vẫn còn thiếu sót. Tập thể tác giả rất mong nhận được những ý kiến đóng góp và nhận xét của bạn đọc để giáo trình hoàn thiện hơn.
THAY MẶT TẬP THỂ TÁC GIẢ BIÊN SOẠN
PGS.TS. Tạ Văn Lợi – PGS.TS. Bùi Huy Nhượng
Sách đã xuất bản ebook và phát hành trên kênh drm.neu.edu.vn mời độc giả đón đọc..